Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Bulgar göçmen müellif Georgi Markov, BBC World Service’deki işine giderken Waterloo Köprüsü’ndeki bir otobüs durağında bekliyordu. O gün de başka günler üzere sıradandı. Durakta beklerken sağ uyluğunda bir acı hissetti ve etrafına bakındı. Ardındaki adamın yere düşen şemsiyesini aldığını gördü. Adam yabancı bir aksanla özür diledi ve çabukla yolun karşısına geçip taksiye bindi. O andan sonra bir daha hiçbir şey eskisi üzere olmadı. Markov o gece ateşlendi ve hastaneye kaldırıldı. Hastaneye kaldırıldıktan dört gün sonra da öldü. Markov son anlarında durakta yaşananları hatırladı, sahi o durakta neler yaşanmıştı?
ŞÖHRETİ VE PARAYI ELİNİN KARŞITIYLA İTMESİNİN BİR NEDENİ VARDI
Georgi Markov, 1969 yazında memleketi Bulgaristan’ı terk etmeden evvel ülkenin en ünlü muharrirlerinden biriydi. Okuyucuların ve hatta bazı parti yetkililerinin gözdesiydi. Yapıtlarıyla kıymetli edebiyat mükafatları aldı ve onun yapıtları sinemaya uyarlandı. Oyunları Sofya’daki birçok büyük tiyatroda sahnelendi. O devirde en tanınan Bulgar televizyon dizisi olan ‘At Every Kilometer’ın senaryosunu yazdı. Hem çok başarılı hem de emeklerinin karşılığını alan biriydi. Gümüş renkli bir BMW kullanıyor, yasa dışı yüksek bahisli poker oyunlarına katılıyor, siyasetçilerle partilere ve lüks akşam yemeklerine gidiyordu. Hatta ülkenin lideri ve fiili diktatörü Todor Jivkov’la da pek yakındı. Lakin onun çok ünlü ve nüfuzlu olması yapıtlarının sansür yemediği manasına gelmiyordu. Hatta yediği tüm sansürleri, “Bize sunulan tatlı hayatın gerisindeki gaye tam da buydu, yazmamızı engellemek” cümlesiyle özetliyordu.
Ancak bir gün Markov Bulgaristan’ı terk edip tüm mesleğini, şöhret, para ve ayrıcalıklarını çöpe atma kararı aldı. Ülkesinden ayrılmasının sebebi ise Ağustos 1968’de Prag Baharı’ndan sonra Bulgaristan’da giderek gericileşen siyasetlere duyduğu hayal kırıklığıydı. Buna ek olarak Sofya’daki genel atmosferin bir sanatçı için kısıtlayıcıydı ve dışarIlarda bir yerlerde onun yeteneğinin çok daha değer göreceğini düşünüyordu. Sonunda Bulgaristan’dan kaçıp İngiltere’ye sığındı. Doğup büyüdüğü Bulgaristan’ın da içinde bulunduğu Doğu Bloğu ülkelerine yönelik provakatif yayınlar yapmaya başlayan Markov, BBC ve öbür gazetelerde çalışıyordu.
BACAĞINA BİR ŞEMSİYE DEĞDİ, OLANLAR OLDU
Markov, 7 Eylül 1978 günü Waterloo Köprüsü’nde BBC binasına gitmek için bekliyordu. Ayakta bekleyen muharrir, bir anda uyluk kemiğinde bir ağrı hissetti lakin bunu pek önemsemedi. Yavaşça gerisine döndü ve çabucak tabanında duran bir adamın elindeki şemsiyesini yere düşürdüğünü gördü. Şemsiyeli adam farklı bir aksanla kendisinden özür diledi ve süratlice karşı caddede duran bir taksiye binerek oradan uzaklaştı. Bakıldığında hayatın akışına uyan ve hayli olağan bir durumdu. Ama kim bilebilirdi ki kolay bir şemsiyenin bir silah, gerisindeki adamın da onun celladı olduğunu.
Markov otobüse biner binmez sağ bacağında ağır bir acı ve kanama fark etti. İş yerine gidip arkadaşlarına bu durumu anlattığında onlar da çok şaşırdılar, o gece Markov ateşler içinde kaldı. 24 saat içinde hastaneye kaldırıldı ve dört gün ömür uğraşı vermesine karşın kurtarılamadı. Eşinin yaptığı açıklamalara nazaran Markov, son anlarında durakta yaşadığı o olayı anlatıyordu. Ateşlenme sonucu hastaneye kaldırılan Markovu inceleyen tabiplerin yaptığı incelemelerden sonra Markov’un doğal yollarla deği,l tüfek saçmasına benzeyen bir cismin bedenine isabet etmesi sonucu öldüğü tespit edildi. Bulgar müellif ve gazeteci Georgi Markov’un, Bulgaristan istihbarat servislerinin zımnî bir casusu tarafından 1,52 milimetrelik zehirli bir saçmayla sağ bacağından vurularak öldürüldüğü çok güçlü bir tezdi. Markov bir müddettir ülkesine karşı yürüttüğü faaliyetler ve telaffuzları nedeniyle birilerinin dikkatini çektiğini ve başının belada olduğunun farkındaydı.
Markov’un başına gelenlere misal bir olay bir diğer muhalif gazeteci Vladimir Kostov’un da başına geldiğinden bunun bir suikast olduğu ve şemsiyenin de bir silah olduğu kısa müddette anlaşıldı.
4 GÜN İÇİNDE HAYATA GÖZLERİNİ YUMDU
Saçma, casusun elindeki şemsiyenin içine bir düzenek halinde yerleştirilmişti. Markov’u öldüren silaha ‘Bulgar şemsiyesi’ deniyordu. Bu silahın her bir ayrıntısı zekice tasarlanmıştı. Şemsiyenin içine yerleştirilen havalı tüfek sistemiyle çalışıyordu. Hint yağı bitkisinin tohumlarından elde edilen ve 1 gramı siyanürden beş bin kat daha zehirli olan bir damla risin içeren 1,52 mm çapındaki bir kapsülün şemsiyenin uç kısmından kurbanın bedenine isabet edecek formda tasarlanmıştı. Kurbanın bedenine giren kapsül kısa müddette kana karışıp iç organlara ziyan vererek organ yetmezliği nedenine bağlı olarak öldürüyordu.
BBC ve başka medya kuruluşlarında gazetecilik yapan Markov, 1978 yılının ortalarında ABD tarafından finanse edilen Radio Free Europe için yazmayı bırakmazsa idam edileceğini söyleyen bir telefon almıştı. Münih ve Sardunya’da daha evvel iki suikast teşebbüsü daha olmuştu. Lakin üçüncü teşebbüs başarılı olmuştu.
Georgi Markov’u öldüren risin dolu saçmanın ayrıntılı fotoğrafı
Markov suikastı ile periyodun en makûs şöhretlilerinden biri haline geldi, basının ‘şemsiye cinayeti’ ismini verdiği James Bond şekli bir operasyondu bu. Tüm dünyada manşetlere çıktı ve aylarca haberlerde yer aldı. Araştırmacılar ve gazeteciler, cürmün gizemini çözmek için hararetle çalışmaya başladılar. Markov ne için cezalandırılmıştı? Başlarda sessiz kalan Bulgar yetkililer, 1989’da Tidor Jivkov’un komünist hükümetinin düşmesinden kısa bir müddet sonra Markov’un öldürülmesiyle ilgili bir soruşturma başlattı.
Eski Sovyet KGB vazifelileri Oleg Kalugin ve Oleg Gordievsky, KGB’nin Markov cinayetine karıştığını başka farklı argüman ettiler ve hatta suikastlar gerçekleştirmek için kullanılan şemsiyelere risin dolu saçmaların nasıl yüklendiğini bile anlattı. Cinayet silahı hiçbir vakit bulunamamış olsa da, 7 Eylül 1978’de ölümcül saçmanın atıldığına inanılan zehirli şemsiye hakkında çok şey söylendi. Bulgar diktatör Todor Jivkov rejimi 1989’da çöktükten sonra, İçişleri Bakanlığı’nda bir yığın ‘özel’ şemsiye bulunduğu bildirildi. Lakin bir türlü şemsiyeyi bulamayan yetkililer tahminen de cinayetin bir kalemle işlendiğini, zehrin kalemin içinden bedenine enjekte edildiğini ve şemsiyenin yalnızda dikkat dağıtmak gayesiyle kullanılmış bir araç olabileceğini düşündüler. Olayı yakından takip eden araştırmacılar bir şüpheliyi tespit edemediği, suçlayamadığı yahut tutuklayamadığı için belge 2013’te kapatıldı.
FAİLİ TÜM UĞRAŞLARA KARŞIN BULUNAMADI
Ancak 2023 tarihli bir Danimarka TV belgeseli, Georgi Markov’un ölümündeki baş kuşkulu hakkında daha da fazla soru gündeme getirdi. Tüm oklar kod ismi ‘Ajan Piccadilly’ olarak bilinen Bulgar istihbarat vazifelisi Francesco Gullino’yu işaret ediyordu. Scotland Yard onu baş kuşkulu olarak işaret etmişti lakin Gullino çoktan ölmüştü ve dahası 2021 yılındaki vefatına kadar dışarda serbestçe dolaşmıştı. ‘The Umbrella Murder’ isimli belgeselin yönetmeni Ulrik Skotte, The Guardian’a, “Gullino, sızma konusunda ustaydı. Her türlü ortama girebilir ve istediği kişi olabilirdi. Etrafındaki beşerler ölüyor ve o bir gölge üzere, yalnızca hayatına devam ediyor” dedi. Belgeselde baş kuşkulu olarak görülen Gullino’nun Bulgar arşivlerindeki belgesi, eğitimini ve misyonlarını detaylarıyla anlatıyordu fakat Markov cinayetiyle ilgili çok fazla eksik bilgi vardı.
Markov’un faili olduğu sav edilen Francesco Gullino
Gullino’nun hakkında Bulgaristan arşivlerinde çok fazla bilgi vardı lakin evrakta bir eksik vardı. Markov suikastının yaşandığı günlerde Gullino’nun nerede olduğuna dair hiçbir bilgi yoktu. Gullino’nun Markov’u öldürmüş olabileceği ihtimali birinci olarak 1993 yılında İngiliz makamların dikkatini çekmiş olsa da evraktaki eksikler sonuca ulaşmaya müsaade vermiyordu. Münasebetiyle Gullino’nun şemsiyeli adam olduğunu kesin bir biçimde kanıtlamak mümkün değildi. Lakin Gullino’nun suikasti gerçekleştiren kişi olabilme ihtimali boş bir fikir değildi. Gullino’nun Markov’un vefatıyla kontaklı olduğuna işaret eden çok sayıda ihtimal vardı. Onun için düzenlenmiş uydurma pasaportlarından birindeki mühürler, Gullino’nun Markov ölmeden birkaç hafta evvel Londra’da olduğunu gösteriyordu. Dahası Londra’ya gitmeden kısa müddet evvel bir özel eğitim aldığı da onunla ilgili radara takılan bilgiler ortasındaydı. Son olarak Markov öldükten kısa bir müddet sonra Gullino’ya kıymetli bir muvaffakiyet mükafatı verilmiş olması da dikkatlerden kaçmamıştı. İngiliz makamları 2023 yılındaki belgeselden uzun yıllar evvel Gullino’yu mercek altına almış, soruşturmayla ilgili istihbarat, Bulgaristan’dan gitmişti. Scotland Yard’dan bir takım ve Danimarkalı mevkidaşları -Gullino Londra’dan onra Kopenhag’a geçtiği için-, Gullino’yu Kopenhag’da sorgulamış lakin eldeki delillere karşın bir tutuklama yapılamamıştı.
Georgi Markov 49 yaşında hayata gözlerini yumdu. Mevt nedeni olarak risin, kabahat aleti olarak da ‘bulgar şemsiyesi’ gösterildi. Ölümünü yakından inceleyenler failin Francesco Gullino olduğunu düşünseler de uzun yıllar boyunca kimse bunu kanıtlayamadı. Onun vefatı ise ‘Bulgar şemsiyesi’ denilince akıllara gelene birinci olay olarak tarihin tozlu raflarında yerini aldı